ΤΑ ΜΙΤΑΤΑ ΤΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ

                     

              ΜΙΤΑΤΑ ΤΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ

                 Του ορειβάτη ΔΑΚΑΝΑΛΗ Μανόλη

    Η λέξη μιτάτο προέρχεται από τη Λατινική λέξη metatum, που σημαίνει στρατιωτικό κατάλυμα. Στα Βυζαντινά χρόνια η λέξη μιτάτο αναφέρονταν στην υποχρέωση των πολιτών να παρέχουν κατάλυμα και τροφή στους κρατικούς υπαλλήλους που περιόδευαν καθώς και στους απλούς πολίτες.

     Σήμερα είναι το σπίτι του βοσκού, εκτός από αυτό υπάρχει και βοηθητικό μιτάτο ή κούμος στον οποίο έβαζαν ζώα που πολλές φορές προέρχονταν από κλοπή. Το συγκρότημα ολοκληρώνεται με το τυροκέλι ή το κλειδόσπιτο, που είναι ημιυπόγειο και στο οποίο βάζουν το τυρί για ωρίμανση. Δίπλα στο μιτάτο υπάρχει η πετρόκτιστη μάντρα, η οποία στενεύει αρκετά στην έξοδο, όπου τοποθετούν τον πίνακα, στον οποίο αρμέγουν τα αιγοπρόβατα. Το σημείο της πόρτας που στενεύει η μάντρα οι βοσκοί το λένε «Κόκαλος της Μάτρας».  Στον εξωτερικό χώρο του μιτάτου κάτω από τον πρίνο ή το σφεντάμι βρίσκεται η τραπεζαρία. Μια μεγάλη πλάκα είναι το τραπέζι και γύρω-γύρω αντί για καρέκλες τοποθετούν πέτρες.

     Τα μιτάτα κατασκευάζονται από τους λιθοτεχνίτες και η κατασκευαστική μέθοδος είναι ίδια με αυτή των θολωτών τάφων κυκλική. Η πόρτα των μιτάτων είναι χαμηλή κατασκευασμένη με μεγάλους μονόλιθους κυρίως με ανατολικό προσανατολισμό. Έχουν παρατηρηθεί μιτάτα ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, να έχουν  την πόρτα σε διαφορετικό προσανατολισμό.

     Για την κατασκευή χρησιμοποιούνται κυρίως μεγάλες πλάκες που προέρχονται από την γύρω περιοχή. Ο θόλος αρχίζει  να δημιουργείται από το 1/3 του συνολικού ύψους και η κάθε σειρά από τις πλάκες εξέχει από την προηγούμενη λίγο προς τα μέσα, για να κλείσει (κουρουπώσει) σιγά-σιγά και να κλειδώσει το μιτάτο.  Παράλληλα η κάθε πλάκα έχει μικρή κλίση προς τα έξω, ώστε να διώχνει το νερό της βροχής. Αντέχουν στους σεισμούς, στο χιόνι που πέφτει πάνω το χειμώνα και δεν βάζουν μέσα νερό. Περιμετρικά γύρω από το μιτάτο κτίζεται τοίχος κυκλικός ή γνωνιασμένος (φόρτωμα) με μεγάλες πέτρες και αποτελεί αντίβαρο στις πλάκες. Η διάμετρος των μιτάτων κυμαίνεται εσωτερικά από 3,5 μέχρι 5,5 μέτρα. Μέσα υπάρχουν θυρίδες στις οποίες τοποθετούν διάφορα πράγματα, πεζούλες για ύπνο και η παραστιά (εστία) που τοποθετείται το καζάνι με το γάλα για να τυροκομήσει ο τυροκόμος. Στις κατασκευές των μιτάτων εφαρμόζεται η αρχιτεκτονική της πέτρας χωρίς λάσπη ή άλλα υλικά.

    Όσο αφορά τη χρήση του χώρου μέσα στο μιτάτο υπάρχει ισότητα μεταξύ των συνεργατών, γκαλονόμος, κονόμος, στειρονόμος και μαντρατζής, όλοι μαζί ομαδικά κοιμούνται και ζεσταίνονται στον ίδιο χώρο. Η κυκλική κάτοψη συμβολίζει τον κοινοβιακό τρόπο ζωής, ο οποίος στην περιοχή του Ψηλορείτη έχει βαθιές ρίζες.

    Οι αρχαιολόγοι αναφέρονται σε αυτά με τους όρους θολωτές κατασκευές ή θολωτά μιτάτα. (Γιάννης Σακελαράκης 1985).

     Η χρονολόγηση των μιτάτων είναι πολύ δύσκολη, γιατί δεν γράφουν πάνω χρονολογίες. Το πιο παλιό ακιδογράφημα βρίσκεται στο υπέρθυρο του μιτάτου του παπά Μιχαλάκη Σκουλά στο Αστριώτικο του Οροπεδίου της Νίδας με χρονολογία κατασκευής το 1841. O οπλαρχηγός Εμμανουήλ Δακανάλης ή Παπαδομανώλης-φιλικός ήταν βοσκός και είχε μιτάτο στα νοτικά της Νίδας πριν από το 1821. Ο Παπαδομανώλης έπεσε νεκρός από τούρκικο βόλι το 1823 σε μάχη στη Γιόφυρο Ηρακλείου. Το μιτάτο του υπάρχει και σήμερα σε καλή κατάσταση. Πιθανότατα υπάρχουν και πολύ παλιότερα μιτάτα τα οποία δεν φέρουν χρονολογία κατασκευής. Πολλά από αυτά έχουν κτιστεί πάνω στα χαλάσματα άλλων μιτάτων, εξ άλλου οι Γερμανοί την κατοχή1941-44 χάλασαν αρκετά από αυτά, τα οποία όμως ξανακτίστηκαν από τους ιδιοκτήτες τους.

     Κατά τη δεκαετία του 1970 ανοίχτηκαν αρκετοί δασικοί δρόμοι στον Ψηλορείτη και κυκλοφόρησαν τα αγροτικά αυτοκίνητα, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν τα περισσότερα μιτάτα στη φθορά του αδηφάγου χρόνου. Εκεί που χρησιμοποιούνται ακόμα είναι η περιοχή Ακόλλητα του Ψηλορείτη, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1800 μέτρων.

    Τα μιτάτα του Ψηλορείτη-Οροπεδίου της Νίδας φαίνεται να είναι πανάρχαιας κατασκευαστικής παράδοσης και στον Ψηλορείτη έχουν καταγραφεί πάνω από 300.-

 Πηγές: Ζ. Δ.. Σκουλά, Δρ Πολιτικός Μηχανικός.

              Ανάρτηση Δήμου Ανωγείων.

               Γ. Πετράκης «Τα Μιτάτα του Ψηλορείτη».

Γλωσσάρι: Γκαλονόμος = Βόσκει τα γαλακτοφόρα πρόβατα.

           Κονόμος = Τυροκόμος. Στειρονόμος = Βόσκει τα στείρα  πρόβατα.

            Μαντρατζής = Κάνει όλες τις δουλειές του μιτάτου και τις μεταφορές με ζώα στο χωριό και  

           αντίστροφα.

         Πίνακας= Ανοξείδωτος μεγάλος τενεκές.

Αρχιτεκτονική της πέτρας

Ανώγεια το σπίτι του βοσκού

Μικρό θέατρο στο σπίτι του βοσκού

Σπίτι βοσκού Ανώγεια

Σπίτι βοσκού-Ανώγεια

Μιτάτο Δακανάληδων-Γωνομιό

Τυροκέλι Δακανάληδων

Μιτάτο στη Μύθια.

Μάντρα στο Κολέτσι

Άγιος Υάκινθος

Μιτάτο Ψηλορείτη

Μιτάτο στις Αραβάνες

Μιτάτο στη πηγή Κουτσουνάρα

Μιτάτο στο Σελί

Αρχιτεκτονική πέτρας στο Σελί

Αρχιτεκτονική πέτρας στο Σελί

Μιτάτο στο Σελί.

Μιτάτο στη Ζώμινθο

Δίδυμα μιτάτα στα Πετραδολάκια

Mιτάτο Παπαδομανώλη Δακανάλη στη Νίδα

Μιτάτο στη Νίδα.

Εσωτερικό Τιμίου Σταυρού 2456μ