Σελίδες

Πέμπτη 20 Αυγούστου 2015

Η ΩΚΥΠΟΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΩΓΕΙΑΝΩΝ



                    MΑΝΟΛΗΣ ΜΙΧ.ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ
                              ΠΡΏΗΝ  ΑΓΡΟΝΌΜΟΣ

                        Ω  Κ  Υ  Π Ο  Δ  Ι  Α 
        Τ  Ω  Ν    Α  Ν  Ω  Γ  Ε  Ι  Α  Ν  Ω Ν


         Οι Ανωγειανοί ζουν στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη σε μεγάλο υψόμετρο ωσάν τους Δωριείς της Πίνδου και ασχολούνται ως επί τω πλείστον με την κτηνοτροφία. Έχουν διαχρονικά αποκτήσει ελεύθερο πνεύμα, είναι ανυπότακτοι στον εκάστοτε κατακτητή, με τραχύ χαρακτήρα, πείσμα, αυταπάρνηση, ηρωισμό και αγάπη προς την ελευθερία. Με την πάροδο του χρόνου ατσαλώθηκε ο χαρακτήρας τους και απέκτησαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ένα από αυτά είναι η σωματική δύναμη σε όλο το σώμα, αλλά και στα πόδια. Διέσχιζαν κακοτράχαλα βουνά, φαράγγια, λαγκάδια, άλλοτε κυνηγημένοι από τον εχθρό και άλλοτε καταδίωκαν οι ίδιοι τον εχθρό. Κυνηγούσαν τα ζώα και τα θηράματα ως τροφοκυνηγοί, που ήταν ένας επί πλέον βιοποριστικός τρόπος ζωής. Η δύναμη αυτή στα πόδια εξελίχτηκε σε ωκυποδία (Ωκυποδία (η) [ουσιαστικό] το να τρέχει κανείς γρήγορα ωκύπους.1  Την ωκυποδία  των Ανωγειανών την έχουν υμνήσει κατά καιρούς διάφοροι ιστορικοί, συγγραφείς, αλλά και απλοί άνθρωποι σε όλη την Ελλάδα.
        Στην παρούσα εισήγηση καταγράφεται το φαινόμενο της διαχρονικής ωκυποδίας των Ανωγειανών από το 1770 που υπάρχουν έγγραφες μαρτυρίες μέχρι σήμερα.
         Το τελευταίο δράμα της ατυχούς επανάστασης του Δασκαλογιάννη το 1770 παίχτηκε στην Αράδαινα των Σφακιών, μιας και Ρωσική βοήθεια δεν στάλθηκε ποτέ.   Οι Τούρκοι κατέστρεψαν παντελώς τα Σφακιά και ο χειμώνας ερχόταν με τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις. Ο Τούρκος Σερασκέρης Τοκμαζαδέ με την πρόφαση υπογραφής συμφωνίας και χορήγηση αμνηστίας παγίδευσε τους προκρίτους  των Σφακιών και τους φυλάκισε στον Κουλέ Ηρακλείου.
        Μπροστά στη φοβερή αυτή τροπή των πραγμάτων και την κατακραυγή για την αποτυχία του κινήματος, ο Δασκαλογιάννης αποφάσισε να παραδοθεί, με την ελπίδα ότι θα μπορούσε έτσι να ελαφρύνει τη θέση των συμπατριωτών του. Στις 17 Ιουνίου 1771 ο πασάς του Χάνδακα διέταξε και έγδαραν ζωντανό το Δασκαλογιάννη.
        Οι έγκλειστοι Σφακιανοί στον Κουλέ Ηρακλείου κατόρθωσαν μετά από τρία χρόνια να δραπετεύσουν μια νύκτα πέφτοντας από τα τείχη και όσοι δεν σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν έφθασαν στο δάσος του Ρούβα στον Ψηλορείτη σε  μια σπηλιά. 2
        Ο ιστορικός Βασίλης Ψιλάκης στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ  1909 στη σελίδα 142, τόμος Γ, αναφέρει. Ο Κουρμούλης τους έκρυψε σε μια σπηλιά στο δάσος του Ρούβα και τους φρόντισε για 14 μέρες. Στο σπήλαιο πέθαναν από τις κακουχίες  ο Πρωτόπαπας των Σφακιών και δύο άλλοι Σφακιανοί. Ο ριμαδόρος της εποχής αφιέρωσε την παρακάτω μαντινάδα.
                 Όσοι κι αν είσθε χριστιανοί και βλέπετε τον ήλιο,
                 κλάψετε τον Πρωτόπαπα π΄ απέθανε στο σπήλιο.
       Στα Σφακιά στάλθηκε ο ωκύπους Ανωγειανός Γ. Σουλτάτος, για να ειδοποιήσει τους Σφακιανούς να τους συνοδεύσουν, γιατί ήταν αδύνατο να πάνε με τα πόδια.
      Ο ιστορικός Ι. Δ. Μουρέλλος  στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ  1931 σελ.218, τόμος 1ος αναφέρει για το ίδιο θέμα: «Δεκαπέντε μέρες έμειναν μέσα στο Σπήλιο κάτω από την προστασία των Κουρμούληδων, ως ότου ειδοποιηθούν με τον περίφημο ανωγειανό δρομέα Γ. Σουλτάτο οι καπετάνιοι των Σφακιών και οι συγγενείς εκείνων που σώθηκαν, να στείλουν ζώα να τους πάρουν, γιατί ήταν αδύνατο να μετακινηθούν πεζοί ».
              Βλέπουμε ότι και οι παραπάνω δύο συγγραφείς αναφέρονται στην ταχύτητα του Ανωγειανού και ο μεν πρώτος τον αποκαλεί  ωκύποδα, ενώ ο δεύτερος περίφημο ανωγειανό δρομέα.
        Ο Αντιστράτηγος λογοτέχνης Δοκανάρης Ναπολέων που κατάγεται από το χωριό Κρητικά Κερκύρας και σήμερα κατοικεί στα Γιάννενα, έχει κάνει μια  εργασία  σχετικά με την ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, την οποία έχει δημοσιεύσει στην ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ στα τεύχη 256, 257 Αθήνα 1980. 
         Από την έρευνα που έκανε στο φάκελο Κ113 γ των Γενικών Αρχείων του Κράτους, βρήκε ένα χειρόγραφο από 24 καλλιγραφημένες σελίδες. Το χειρόγραφο αυτό αναφέρεται στην επαναστατημένη Κρήτη και καλύπτει τη χρονική περίοδο από τον Ιούλιο του 1822 ίσαμε το Δεκέμβριο του 1823. Από το απόσπασμα αυτό έχει χαθεί το πρώτο και το τελευταίο μέρος του, έτσι δεν φαίνεται ποιος είναι ο συντάκτης του χειρόγραφου. Οι μακροχρόνιες έρευνές του κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι ο άγνωστος συγγραφέας είναι ο στρατηγός Ευστράτιος Πίσσας που κατάγεται από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας και ήλθε εθελοντής στην Κρήτη.
         Ο συγγραφέας αναφέρεται διεξοδικά στην άφιξη του Μανώλη Τομπάζη στην Κρήτη και δίνει αρκετές λεπτομέρειες για την πορεία των επιχειρήσεων.         Συνεχίζοντας τις αφηγήσεις του αναφέρει, ότι μετά από 10 ημερών πολύμοχθο πορεία, κατά την οποίαν είχαν εξασθενήσει οι σωματικές του δυνάμεις, έφθασε στο χωριό Κρουσώνας, όπου βρήκε το Ελληνικό στρατόπεδο. Το Τούρκικο στρατόπεδο  ήταν στον Άγιο Μύρωνα.
          Γύρω από τον Άγιο Μύρωνα υπήρχαν τα αλώνια του Μπεντρή Εφέντη  και αποφάσισαν να πάνε τη νύκτα, να κάψουν  τα σπαρτά και να πάρουν συγχρόνως όσα ζώα μπορούσαν. Κατά την υποχώρηση τους είχαν σκοπό να προσελκύσουν τους Οθωμανούς στο χωριό Κιθαρίδα, όπου είχε κρυφθεί δύναμη 300 ανδρών. Το σχέδιο πέτυχε απόλυτα χωρίς κανένα κώλυμα και οι  Οθωμανοί έπεσαν στην ενέδρα και δεν υπήρχε γι΄ αυτούς μέσο σωτηρίας.
         Στο σημείο αυτό παραθέτω ακριβή αντιγραφή της αφηγήσεως του συγγραφέα :  «Εν τη περιπτώσει ταύτη μοι εγένετο καταφανής η των Ανωγειανών ωκυποδία, και απεδείχθησαν αληθείς οι λόγοι των, ότι θα μας είναι χρήσιμοι εις το στρατόπεδον, καίτοι άοπλοι εν καιρώ καταδιώξεως του εχθρού». Ο συγγραφέας συνεχίζει την αφήγησή του και αναφέρει ότι κατεδίωκε ο ίδιος ένα Οθωμανό αξιωματικό. Την ώρα που ήταν έτοιμος να τον συλλάβει, άκουσε πίσω του ένα Ανωγειανό να φωνάζει: «Στάσου Αγά που φαγες τα σύγληνά μας». Και τότε με οργή με την μαγκούρα του κτύπησε στο κεφάλι τον Αγά και τον άφησε νεκρό. Του πήρε τα όπλα και εξοπλίστηκε. Στη μάχη αυτή εξοπλίστηκαν περίπου 300 Ανωγειανοί, οι οποίοι έκαναν δικό τους σώμα από 500 άνδρες.
       Ο λογοτέχνης Δοκανάρης μου έστειλε σε φωτοτυπία τη σελίδα που αφορά τη δράση των Ανωγειανών, από τις καλλιγραφημένες σελίδες του Πίσσα και την οποία επισυνάπτω στην παρούσα εργασία. 
                 « Ανωγειανοί, το ιππικόν της  Κρήτης »
       Στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ του Ηρακλείου ο δημοσιογράφος Γεώργιος Παράσχος στις  4 Ιανουαρίου  2011 δημοσίευσε  σπάνια κείμενα του 19ου και των αρχών του 20ου αι. με την υπογραφή των κορυφαίων του πνεύματος, της τέχνης, της πολιτικής και των Εθνικών αγώνων. Ένα από τα κείμενα με τον τίτλο ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ χαρακτηρίζει τους Ανωγειανούς «Το ιππικόν της Κρήτης», ωκύποδες και πετρίτες.  (Ανάρτηση ΑΝΩΓΗ στις 21-1-2001 ώρα 10,50 μμ).

       ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ:  «Το στρατόπεδο  των ανταρτών ήταν στα Λευκά Όρη και αποτελούνταν από εθελοντές Εύζωνους Σφακιανούς, Σεληνιώτες, «ολίγον πιο κατωτέρω το ιππικόν της Κρήτης όπως ονομάζομεν, οι Ανωγειανοί». Οι Ανωγειανοί κτενίζονταν ως νέοι Σπαρτιάτες, άλλοι καθάριζαν τα όπλα τους και γλεντούσαν με τη λύρα,  διότι όπως έλεγαν θα πολεμήσουν αύριο.
       -Τρεις τέσσερες Κρητικοί αντάρτες παρατηρούν την όλη κατάσταση και μετά από λίγο φωνάζουν, έρχεται ο Ανωγειανός και  παράλληλα θαυμάζουν την ωκυποδία των Ανωγειανών.
- Αλλ’ ιδέ κατωτέρω εκείνον τονΣφακιανόν, όστις πλησίον μένει της ημιόνου του   θωπεύουν ελαφρώς τα πλευρά της.
- Καπετάν Γιάννη, αναβοά προς αυτόν είς εκ τωνΑνωγείων πετρίτης, εν ω πλησίον ίσταται η καλλιβλέφαρος αυτού κόρη· μ’ αρέσει το μουλάρι σου στο Θεό μου!
- Κ’ εμένα η γλυκειά συντροφιά σου.
- Εδά στοιχηματίζουμε τότε;
- Σαν τί, αν αγαπάς το σταυρό;
- Παίρνει το φύσημα στο λαγκάδι και πέφτεις κατά πόδι της κυνηγώντας. Αν τήνε πιάσης κατά μεσής, δική σου στη ζωή και στ’ αστέρια.
- Αλληώς;
- Το χάνεις το μουλάρι σου, καπετάνιο!
Και ο γενναίος Σφακιανός μειδιά πλην αποφεύγει το στοίχημα της παρθένου, εν ώ η εύζωνος κόρη ερυθριά ως ρόδον εις το θώπευμα του ηλίου… Τοιαύτη των Ανωγειανών η ταχύτης!»
       Το έγγραφο στη συνέχεια αναφέρεται σε μια μάχη με τους Τούρκους.
«Και επειδή ο λόγος περί αυτής, έν επεισόδιον σας προσθέτω. Εις μίαν κατά των εχθρών μάχην, καθ’ ήν οι Ελληνες έφθασαν εκτός των Χανίων, είς τωνΑνωγειανών μετά των Τούρκων φερόμενος ήγγισεν εις την πύλην του Κάστρου. Κτυπά την πύλην επιφωνών· Ανοιξε, Μουσταφά, στο Θεό σου· άνοιξε, λέγω, για μια στιγμή.
Τρίζουν τα κλείθρα μανιωδώς, και πριν φανώσιν οι Τούρκοι-πώς, πότε, δεν ηξεύρω,-ήτον εκτός βολής ο Ανωγειανός!»
     Εδώ παρατηρούμε ότι ο συγγραφέας χαρακτηρίζει με πολλά κοσμητικά επίθετα τους Ανωγειανούς, άλλοτε τους παρομοιάζει, ως ιππικό της Κρήτης, ένα Ανωγειανό τον αποκαλεί πετρίτη, δηλαδή γρήγορο σαν το πετρογέρακο και τέλος τους δίνει το χαρακτηρισμό ωκύποδες. O Σφακιανός καπετάν Γιάννης από ότι είδαμε παραπάνω, απέφυγε το στοίχημα, γιατί δεν θα έπιανε το μουλάρι και θα το έχανε, έτσι έμμεσα με την άρνησή του επιβεβαιώνει την ωκυποδία του Ανωγειανού.
       Ο Εμμανουήλ Χαιρέτης ή Τορπίλης δάσκαλος από τα Ανώγεια, στα απομνημονεύματά εκτός των άλλων εγκωμιάζει τον ήρωα  οπλαρχηγό Εμμανουήλ  Νικολάου Τζιτζή (1844-1913), «ότι διεκρίνετο επί ωκυποδία  και μετριοφροσύνη…»
     Τον Αύγουστο του 1866 στη μάχη της Τυλίσσου πήρε ο Τζιτζής το βάπτισμα του πυρός και κέρδισε την εκτίμηση και το θαυμασμό των συμπολεμιστών του Ανωγειανών  και άλλων. Όλοι  έλεγαν με θαυμασμό μετά τη μάχη. « Είδατε μωρέ τον Τζιτζή, παντού ομπρός και είναι πρωτογλακιχτής».
      Τον Ιούνιο του 1867 ο Ομέρ Πασάς  επιτέθηκε με μεγάλες δυνάμεις κατά των Σφακιών. Κατά την επίθεση που έκαναν οι κρητικοί με σκοπό να εκδιώξουν τις Τούρκικες δυνάμεις που κατείχαν τις δεξαμενές, εφορμά πρώτος με μεγάλη ταχύτητα ο Τζιτζής με 50 Ανωγειανούς και καταλαμβάνουν το λόφο που δέσποζε των δεξαμενών.
       Ο συμπολεμιστής του οπλαρχηγός των Ανωγείων Δημήτρης Ε. Σμπώκος, είπε σχετικά για τον Τζιτζή: «Δεν τον εθαύμασα τόσον όταν εξόρμησε εναντίον των Τούρκων, όσον τον εθαύμασα όταν επέστρεψε προς αναζήτησιν του μαχαιριού. Αυτός ο άνθρωπος έχει καρδιά λεονταριού και φτερά στα πόδια του».
      Επίσης, το χαρακτηριστικό της ωκυποδίας εμφανίζεται στη μάχη που δόθηκε το 1867 από Ανωγειανούς με τη συμμετοχή του Καπετάν Κόρακα για να εμποδίσουν τους Τούρκους να περάσουν στο Μυλοπόταμο. Ο Τορπίλης στα απομνημονεύματά του στις σελίδες 14-15 αναφέρει: «ο ωκυποδέστατος  και γενναίος  Τζιτζής καταδιώκων ωσαύτως άλλη ομάδα εχθρών έρριψε αυτή εις την ενέδρα του γενναίου Σμπώκου και Νικολάου Κονιού….»
     Ο γιατρός  Γεώργιος Δακανάλης στα απομνημονεύματά του, αποκαλεί τον Τζιτζή, «Ο Μπότσαρης των Κρητικών Επαναστάσεων». 9, 10.
     Ωκύποδας ήταν ο Ανωγειανός Γιάννης Σαλούστρος ή Κεχρογιάννης, ο οποίος  λίγο πριν  από τη Μάχη της Κρήτης οδήγησε από τα Ανώγεια στην πηγή του Χριστού στο οροπέδιο της Νίδας ένα Άγγλο αξιωματικό. Την ώρα που έφθασαν, κοίταξε το ρολόι του ο αξιωματικός και είπε: «΄Ηρθαμε σε 2 ώρες και 10 λεπτά». Ο Άγγλος  φωτογράφησε το οροπέδιο της Νίδας, την ευρύτερη περιοχή και έκανε διάφορες  σημειώσεις πάνω  στο χάρτη που κρατούσε. Έβγαλε από το σακίδιο του  ένα χυμό, έβαλε νερό από την πηγή σε μια κούπα, ήπιε ο ίδιος και έδωσε  στον Κεχρογιάννη άλλη μια κούπα. Αναχώρησαν αμέσως για τα Ανώγεια με πολύ γρήγορο βήμα. Μόλις έφθασαν είπε: «΄Ηρθαμε σε 2 ώρες ακριβώς». Την ιστορία αυτή την άκουσα να τη διηγείται πολλές φορές ο ίδιος ο Κεχρογιάννης στο καφενείο, αλλά και ο Γρηγόρης Γεωργ. Σαλούστρος που μεσολάβησε να συνοδεύσει ο Κεχρογιάννης τον άγγλο στη Νίδα. Η διαδρομή Ανώγεια – Νίδα είναι περίπου τέσσερις ώρες. Ο ίδιος την έχω κάνει πολλές φορές ως ορειβάτης και έχω ιδία αντίληψη.
       Στις 16 Αυγούστου 1943 συνέλαβαν οι Γερμανοί στη Μεσαρά εφτά Ανωγειανούς, τους οποίους μετέφεραν στο χωριό Γρηγοριά με δυο μικρά αυτοκίνητα συνοδεία τεσσάρων Γερμανών. Εκεί θα τους παρέδιδαν στους γερμανούς που ανέβαιναν στον Ψηλορείτη. Μόλις σταμάτησαν τα αυτοκίνητα χάρη στην ωκυποδία τους, οι Βασίλης Θεοδ. Κουνάλης  και Γιάννης Σμπώκος έφυγαν ταχέως προς την έξοδο του χωριού εξαφανίστηκαν προς τις άγριες πλαγιές του Ψηλορείτη και σώθηκαν. Οι Γερμανοί άρχισαν να τους πυροβολούν και από την αναταραχή που τους δημιουργήθηκε ο ένας Γερμανός σκότωσε τον άλλο. Όλα αυτά έγιναν τόσο γρήγορα που οι άλλοι δυο Γερμανοί του δευτέρου αυτοκινήτου δεν πρόλαβαν ν΄ αντιδράσουν. Οι άλλοι Ανωγειανοί οδηγήθηκαν στην Αγυιά Χανίων και αργότερα τους επιβίβασαν σε πλοίο, που μετέφερε Γερμανούς και Ιταλούς στον Πειραιά, το οποίο βύθισαν οι σύμμαχοι στο Αιγαίο. 11
       Αρκετοί Ανωγιανοί κάνουν λόγο για την Ωκυποδία του συγχωριανού τους Λευτέρη Μασαούτη που πέθανε το 2010. Έφευγε το πρωί μετά το άρμεγμα των προβάτων από στη θέση «Τζιγκούνια» του Ψηλορείτη και πήγαινε στο μετόχι του Κουρουπά πάνω από το χωριό  Αληθινή στη Μεσαρά, για να ποτίσει το περβόλι. Επέστρεφε αυθημερόν πίσω στο μητάτο το απόγευμα πριν ακόμα ο γκαλονόμος (είναι αυτός που βόσκει τα γαλακτοφόρα πρόβατα) πάει τα πρόβατα στη μάντρα για το βραδινό άρμεγμα. Η απόσταση μετάβασης και επιστροφής είναι περίπου 40 χιλιόμετρα. Φεύγοντας έλεγε: «Θα πεταχτώ στου Κουρουπά να ποτίσω το περβόλι και θα επιστρέψω αμέσως».
       Οι περιπτώσεις της ωκυποδίας των Ανωγειανών είναι αμέτρητες, οι οποίες δεν μπορούν να καταγραφούν όλες. Όπως προκύπτει από τις παραπάνω βιβλιογραφικές αναφορές και παραδόσεις, δικαίως δόθηκε στους Ανωγειανούς εκ μέρους των ιστορικών, συγγραφέων κλπ ο τίτλος ΩΚΥΠΟΔΕΣ που οφείλεται στη συνεχή πολεμική και βιοποριστική ετοιμότητα, που βίωναν καθημερινά.-

Πηγές: 1) Ελληνικό Λεξικό ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ-ΦΥΤΡΑΚΗΣ. 
2) Θεοχάρης Δετοράκης ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΕΛ. 310-311
3) Βασίλης Ψιλάκης  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ  1909 στη σελ. 142, τόμος Γ. 
4) Ι. Δ. Μουρέλλος  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ  1931 σελ.218,   τόμος 1ος 
5) Ναπολέων Δοκανάρης ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ  ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ. Έχει δημοσιευθεί στην ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ τεύχη 256, 257 το 1980. 
6) Ευστράτιος Πίσσας Στρατηγός φωτοαντίγραφο καλλιγραφημένης σελίδας που αφορά τους Ανωγειανούς.
7) Γιώργος Παράσχος Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου 4-1-2011. 
 8) Aπομνημονεύματα Εμμαν. Χαιρέτη ή Τορπίλη δασκάλου από τα Ανώγεια.
 9) Απομνημονεύματα γιατρού Γεωργίου Δακανάλη.
10) Γιώργης Σμπώκος ΑΝΩΓΕΙΑ Η Ιστορία Μέσα από τα Τραγούδια της. Σελ.163-165.
11) Γιώργης Κάββος ΓΕΡΜΑΝΟΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ  ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΡΗΤΗΣ 1941-1944 ΣΕΛ.365 .

                                             Ανώγεια   12 Αυγούστου 2015 

           

Ο σπήλιος στου Ρούβα
                                                     

Δευτέρα 17 Αυγούστου 2015

ΑΝΩΓΕΙΑΝΟΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ




            ΜΑΝΟΛΗΣ  ΜΙΧ. ΔΑΚΑΝΑΛH
    Πρώην Αγρονόμος 
       Η συμμετοχή  των Ανωγειανών 
     στη Μικρασιατική           
         εκστρατεία

To θέμα της παρούσας εισήγησης αφορά στους αγώνες των Ανωγειανών στη Μικρασιατική εκστρατεία της οποίας η βιβλιογραφία είναι ελλιπής. Βασική πηγή αποτέλεσε η συλλογή προφορικών κυρίως μαρτυριών από όσους συμμετείχαν στα γεγονότα.5
Η προσωπική μου έρευνα ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2009 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα και αφορά τους Ανωγειανούς που πολέμησαν στη Μικρά Ασία και επέστρεψαν σώοι στο χωριό, με τα όποια ψυχοσωματικά προβλήματα υγείας κληρονόμησαν στον πόλεμο και την αιχμαλωσία. Άλλοι από αυτούς τραυματίστηκαν στο πεδίο της μάχης, άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι, άλλοι φυλακίστηκαν και όλοι ανεξαιρέτως  πέρασαν τις κακουχίες του πολέμου σαν ήρωες.  Με το πέρασμα όμως του αδηφάγου χρόνου οι πολεμιστές αυτοί άρχισαν σιγά-σιγά να ξεχνιούνται από τις επερχόμενες γενιές. Εμείς, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Ανωγειανοί, θυμόμαστε αρκετούς από αυτούς να μας διηγούνται στα καφενεία ιστορίες και προσωπικά βιώματα από τη Μικρά Ασία.5 Η μακρόχρονη αυτή έρευνα οδήγησε στη σύνταξη ενός μακρύ καταλόγου, ο αριθμός του οποίου ξεπερνά τα 105 άτομα και ο κατάλογος παραμένει πάντα ανοιχτός. Στην έρευνα αυτή με βοήθησε ο ευπατρίδης Ανωγειανός Νίκος Δημ. Μανούσος και αρκετοί άλλοι Ανωγειανοί που τους ευχαριστώ πάρα πολύ.
         Το πρωί στις 2 Μαΐου 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη και αντίκρισε τις κορφές των βουνών της Ερυθραίας, Φώκαιας και τα Μουστούσια όρη ή «Δυο αδέρφια», για τα οποία ο θρύλος αναφέρει, ότι τα δυο αδέρφια ήταν έλληνες απολιθωμένοι μετά την κατάκτηση της Σμύρνης από τους Τούρκους. Από τις κορυφές αυτές φρουρούσαν το ελληνικό πνεύμα της Ιωνίας και παρατηρούσαν για αιώνες το Αιγαίο με την αγωνία της έλευσης του απελευθερωτικού πνεύματος της Ελλάδας. Ο στρατός αποβιβάστηκε με εντολή των Συμμάχων στη Μικρασιατική ακτή και κατέλαβε τη Σμύρνη και μέρος της ενδοχώρας.1, 3
Στις 28-7/10-8/1920 υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών στο ομώνυμο προάστιο του Παρισιού Σέβρες για λογαριασμό της Ελλάδας την υπέγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η παραπάνω συνθήκη διέθετε χαρακτηριστικά τελικής λύσης του Ανατολικού ζητήματος και αποσπούσε περίπου τα 4/5 των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για σχηματισμό νέων κρατικών οντοτήτων. 3
        Η διαχρονική επαναστατική εθελοντική δράση  των Ανωγειανών, το αδούλωτο  πνεύμα ελευθερίας που τους διακρίνει και ο σκληρός  χαρακτήρας που έχουν αποκτήσει ανά τους αιώνες, τους στοίχισε κατά καιρούς πάρα πολύ ακριβά, με τρία ολοκαυτώματα των Ανωγείων. Το 1822 και το 1867 από τους Τούρκου και  τον Αύγουστο του 1944 πραγματοποιήθηκε το 3ο ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους Γερμανούς, το οποίο αποτέλεσε κορυφαίο γεγονός της Αντίστασης του αγωνιζόμενου λαού των Ανωγείων.
         Εκατοντάδες Ανωγειανοί στρατιώτες κληρωτοί και επιστρατευμένοι έξι κλάσεων υπηρέτησαν σε διάφορες μονάδες στη Μικρά Ασία από την πρώτη στιγμή. Στο Εθνικό αυτό προσκλητήριο το αγωνιστικό παρών έδωσαν όλοι οι επιστρατευμένοι νέοι των Ανωγείων.
        Το Νοεμβρίου του 1920 οι εκλογές ανέτρεψαν την κυβέρνηση Βενιζέλου και ανήλθε στην εξουσία το Λαϊκό Κόμμα. Το Δεκέμβριο του ιδίου  χρόνου κατόπιν δημοψηφίσματος επανήλθε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην Ελλάδα. Ακολούθησε η δραματική αναστροφή του κλίματος από τους Συμμάχους και η αλλαγή πορείας του συνόλου της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, με τις γνωστές δυσμενείς επιπτώσεις για τη μικρασιατική υπόθεση προς το δυσμενέστερο.2, 3
          Στις 12 Αυγούστου 1922 επιτέθηκε ο τούρκικος στρατός κατά του ελληνικού μετώπου. Δεν υπήρξε αιφνιδιασμός, διότι το ελληνικό επιτελείο εκεί ακριβώς περίμενε την επίθεση. Παράλληλα, υπήρξαν ενδείξεις και προειδοποιήσεις στην ελληνική στρατιωτική ηγεσία για επικείμενη τουρκική επίθεση, που ξεκίνησε με μια συντονισμένη επίθεση πυροβολικού που κλόνισε τις ελληνικές δυνάμεις της πρώτης γραμμής. Γενικά η όλη οργάνωση της επιχείρησης ετοιμάστηκε με τεχνική επάρκεια ασυνήθιστη για πολέμους περιφερειακών δυνάμεων. Το τουρκικό ιππικό φαινόταν παντού παρόν συνεπικουρούμενο από τους αντάρτες και τους εξεγερμένους μουσουλμάνους. 3
         Στις 15 Αυγούστου η αποσάθρωση των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού είχε ολοκληρωθεί στο Νότο. Η Μεραρχία Τρικούπη στις 17 περίπου 5.000 άνδρες πιάστηκε αιχμάλωτη. Καθώς ο στρατός πλησίαζε στη θάλασσα διογκώνονταν οι αριθμοί των φυγάδων από τις στρατιωτικές μονάδες καταλύοντας κάθε  έννοια συνοχής και επικράτησε χάος. Στη βόρεια πλευρά οι δυνάμεις Εσκί Σεχίρ (Γ΄ Σώμα Στρατού) στις 24 Αυγούστου είχαν υποχωρήσει στην Προύσα. Καθώς η καταστροφή των ελληνικών στρατευμάτων στο νότο είχε ολοκληρωθεί ισχυρές τούρκικες δυνάμεις ενίσχυσαν το Βορά. Κάτω από την πίεση αυτή η 11η Μεραρχία 4.500 άνδρες αποκόπηκε και αιχμαλωτίστηκε ολόκληρη.1
Η Ανεξάρτητη Μεραρχία του στρατηγού Φράγκου και το απόσπασμα  Πλαστήρα αποτέλεσαν την εξαίρεση μπροστά στον καταιγισμό των εξελίξεων, βρέθηκαν να κινούνται χωριστά μέσα στο χάος. Βρήκαν διέξοδο στα μετόπισθεν των τούρκικων δυνάμεων και εκβιάζοντας τις ηγεσίες των πόλεων για τον εφοδιασμό τους, έφθασαν στην παραλία στις 31 Αυγούστου μαζί με χιλιάδες χριστιανών προσφύγων, οδηγώντας μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων και βοοειδών για να τρέφονται. 3
Δυστυχώς τα φθοροποιά αποτελέσματα του Εθνικού διχασμού εξακολουθούσαν να υφίστανται από το 1915, τόσο στο λαό, όσο και στο στράτευμα. Η κατάσταση του στρατεύματος δεν ήταν ευχάριστη, επειδή υπήρχε έλλειψη τροφίμων, πυρομαχικών, δεσμών, εκμηδένιση της πειθαρχίας, με αποτέλεσμα να επικρατήσει απερίγραπτη αταξία.6
Η μικρασιατική καταστροφή ήταν από τις μεγαλύτερες καταστροφές του Νέου Ελληνικού Κράτους. Ακολούθησε η ανταλλαγή πληθυσμών και στην Ελλάδα έφτασαν περίπου 1.000.000 έλληνες πρόσφυγες. Μαζί τους χάθηκε οριστικά και η Μεγάλη Ιδέα του έθνους. 3, 7
          Τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελούν το ιστορικό, πολιτικό και στρατιωτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έλαβαν χώρα τα γεγονότα από τις αναφερόμενες στο τέλος της παρούσας εισήγησης πηγές. Θα παρουσιαστούν εν συνεχεία οι προφορικές και αυθεντικές αφηγήσεις-μαρτυρίες των Ανωγειανών αιχμαλώτων, οι οποίες εστιάζουν στο δραματικό αγώνα της  επιβίωσής τους.  Θυμίζουν επεισόδια ενός μεγάλους έπους, όπου η διάκριση ανάμεσα στο συμβάν, τη μυθοπλασία και την ιστορία συμφύονται. Εκθέτονται συναρπαστικά γεγονότα με απλή εκφραστική απλότητα ή κοσμητικά επίθετα για την «ιστορία των αιχμαλώτων». Τότε εμείς νεαροί  που τους ακούγαμε να εξιστορούν τα γεγονότα, δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε, αυτά που πέρασαν εξ αιτίας της βαρβαρότητας και  του μίσους των Νεότουρκων.
         Όσοι μετά τη συντριβή του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος δεν κατόρθωσαν να διαφύγουν, οδηγήθηκαν στην ενδοχώρα της Τουρκίας για να δουλέψουν σε συνθήκες αιχμαλωσίας στα τάγματα εργασίας, (αμελέ ταμπουρού). Το καθεστώς της αιχμαλωσίας ευτέλιζε κάθε έννοια ανθρωπισμού. Αντιμετωπίζονταν ως τρόπαια στους νικητές, που είχαν πάνω τους εξουσία ζωής και θανάτου. Το ηθικό δίδαγμα που εξάγεται από τις μαρτυρίες είναι ότι ακόμα και όταν το σώμα δεινοπαθεί και δοκιμάζεται η ψυχή δεν παραδίδεται, επιμένει μέχρις ότου αδράξει της ευκαιρίας να σωθεί.
        Θα ακολουθήσουν οι αυθεντικές μαρτυρίες αιχμαλώτων από τα Ανώγεια που παρουσιάζουν μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον. Ο Γρηγόρης Σαλούστρος του Γεωργίου γεννημένος στα Ανώγεια Μυλοποτάμου το 1899 υπηρετούσε ως στρατιώτης στην 11η Μεραρχία και πιάστηκε αιχμάλωτος σχεδόν με το σύνολο της  μονάδας του. Ας δούμε όμως πώς μου διηγήθηκε στις 20 Ιουλίου 1972 με κάθε λεπτομέρεια και χωρίς διάθεση υπερβολής την προσωπική του περιπέτεια.
         «Εγώ υπηρετούσα στην 11η Μεραρχία στα βόρεια της Μικράς Ασίας. Η Μεραρχία μας βρέθηκε στα υψώματα πάνω από τα Μουδανιά. Οι Τούρκοι μας είχαν πάρει φαλάγγι και οπισθοχωρούσαμε άτακτα, μέχρι που αιχμαλωτίστηκε ολόκληρη η μεραρχία. Δεν υπήρχε διοίκηση, ούτε εφοδιασμός και ο καθένας πήγαινε όπου ήθελε, για να σωθεί. Διαλύθηκαν όλοι οι λόχοι δεν βλέπαμε αξιωματικούς. Στο μέρος αυτό υπήρχαν καλλιέργειες, αμπέλια και οπορωφόρα δέντρα, από τα οποία τρώγαμε διάφορους καρπούς για να επιζήσουμε. Προχωρούσα μαζί με ένα φίλο μου στρατιώτη  από την ηπειρωτική Ελλάδα αποκομμένοι από τους άλλους  και μου λέει:
         -Γρηγόρη, ήρθε η ώρα που σου έλεγα πριν, να φύγουμε, γιατί σε λίγες ώρες θα μας πιάσουν αιχμάλωτους οι Τούρκοι! Κοίταξε, υπάρχουν καράβια έξω από το λιμάνι των Μουδανιών να μας πάρουν!
         -Εγώ του είπα,  δε φεύγω, γιατί στο χωριό θα πούνε, ότι λιποτάκτησα και δε θέλω να με πούνε δειλό.
         -Μα Γρηγόρη! Δε βλέπεις δεν υπάρχουν αξιωματικοί, διαλυθήκανε οι λόχοι, γίνεται άτακτη υποχώρηση, πάμε να φύγουμε κι εμείς.
         -Του απάντησα ότι δε φεύγω!
          Τότε φιληθήκαμε με το φίλο μου, αποχαιρετιστήκαμε και ευχηθήκαμε ο ένας στον άλλο καλή τύχη. Ο φίλος μου πήρε γρήγορα την κατηφόρα για το λιμάνι των Μουδανιών. Όπως έμαθα μετά από χρόνια επιβιβάστηκε αμέσως σε ένα καράβι και επέστρεψε στην Ελλάδα. Ο μεγαλύτερος αριθμός αξιωματικών και στρατιωτών μεταξύ των οποίων και εγώ πιαστήκαμε αιχμάλωτοι. Μαζί με μένα πιάστηκε και ο συγγενής μου Γιώργης Ιωάννου Σαλούστρος ή Φιλιογιώργης.
         Μας  έβαλαν τετράδες σχηματίστηκε μια μεγάλη φάλαγγα, ενώ οι αξιωματικοί που μας φύλαγαν, ήταν καβάλα σε άλογα και ο υπεύθυνος μας έλεγε.
           -Θα προσπαθήσω να μη μείνει ούτε σπόρος από σας.
           Ο ήλιος έκαιγε πολύ, είμαστε καταϊδρωμένοι και φρυγάνισαν τα στόματά μας.  Ζητούσαμε από τον Τούρκο αξιωματικό να μας αφήσουν να πιούμε νερό και μας απαντούσε!
         – Σκυλιά ούτε σταγόνα δεν σας δίνω.
           Όσοι είχαν λεφτά, έδιναν στους σκοπούς και έπιναν νερό. Από την πολύ κούραση δε νοιώθαμε πείνα, η δίψα όμως ήταν ανυπόφορη. Το μάτι μας είχε θολώσει, αρκετοί έπεφταν κάτω αναίσθητοι και οι πολίτες τους έπαιρναν στο δάσος και τους εκτελούσαν. Όσοι πάλι έκαναν προσπάθεια να φύγουν οι σκοποί τους σκότωναν και ο λοχαγός μας έλεγε.
          -Εγώ προσπαθώ να σας γλιτώσω και εσείς μου φεύγετε;
           Εμείς φοβηθήκαμε πως θα μας χαλάσουν όλους. Αρκετές μέρες περάσαμε έτσι, μέχρι που να φθάσουμε στην Προύσα σε πλήρη εξάντληση. Στην είσοδο της πόλης έστεκε στο δεξιό πεζοδρόμιο ένας χότζας και με μια κάμα που κρατούσε μαχαίρωνε, όποιο περνούσε από μπροστά του. Όλοι έφευγαν προς την αριστερή μεριά του δρόμου για να σωθούν και ο αξιωματικός φώναζε περιφρονητικά.
           -Στις τετράδες! Στις τετράδες!
         -Ποιός ξέρει πόσους μαχαίρωσε και πόσοι από αυτούς πέθαναν. Δεν τον εμπόδισε κανείς Τούρκος αξιωματικός ή αξιωματούχος της πόλης. Οι Τούρκοι  έστεκαν στα πεζοδρόμια, μας πετούσαν καρέκλες, μπουκάλια, ποτήρια και ότι άλλο έβρισκαν μπροστά τους από όλες τις μεριές. Μας κτυπούσαν αλύπητα με τις μπαστούνες, μας χλεύαζαν, μας έφτυναν και μας αποκαλούσαν σκυλιά.
          Όσοι απομείναμε ζωντανοί φθάσαμε σε ένα στρατόπεδο της πόλης. Μας έβαλαν στη γραμμή και  μας έδωσαν μισή κουραμάνα σε δυο νομάτους. Το βράδυ μας πήραν ό, τι πολύτιμο είχαμε, δακτυλίδια, ρολόγια, χρήματα, ακόμα και τα χρυσά δόντια μας βγάλανε από το στόμα.
      Μας χώρισαν σε λόχους, ξεχώρισαν τους τεχνίτες, φουρνάρηδες, μαραγκούς, χτίστες, τσαγκάρηδες, μάγειρους, ράφτες και ανέλαβαν αμέσως υπηρεσίες. Οι υπόλοιποι από την επομένη μέρα δουλεύαμε σε τάγματα εργασίας.  Κοιμόμαστε χάμω στο πάτωμα σε μεγάλους θαλάμους χωρίς στρώματα και κουβέρτες και για να ζεσταθούμε το χειμώνα, ήμαστε ο ένας δίπλα στον άλλο σαν τις σαρδέλες. Η ξεραΐλα, το πολύ κρύο και οι ψείρες δεν μας άφηναν ήσυχους μέρα και νύχτα.  Κάποιος όταν κουραζόμαστε έδινε το παράγγελμα και γυρίζαμε όλοι μαζί από την άλλη μεριά, επειδή  από μόνος του ο καθένας δεν μπορούσε να γυρίσει.
        Οι Τούρκοι μας έπαιρναν τα άρβυλα, τα ρούχα, μέναμε ξυπόλυτοι και ρακένδυτοι.  Τα άρβυλά μου ήταν κάπως καλά και θα μου τα έπαιρναν, εγώ όμως τα έσκισα από τα πλάγια και δε μου τα πήραν. Τα είχα όλο το διάστημα της αιχμαλωσίας μου. Το φαγητό ήταν άθλιο συνήθως ελάχιστα όσπρια μέσα σε ζουμί ή αλεύρι σούπα. Εργαζόμαστε πολύ σκληρά, δεν τρώγαμε και έτσι σιγά-σιγά γίναμε σκελετοί. Ζούσαμε σε μια κόλαση και ο θάνατος για μας ήταν μια λύτρωση.
       Κάθε πρωί τρέχαμε σε τετράδες λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη και  φτιάχναμε ένα νέο δρόμο. Για να φτάσουμε όμως στο σημείο της εργασίας περνούσαμε ένα ποτάμι που έτρεχε 30-40 πόντους νερό. Για να μην βρέχονται οι Τούρκοι αξιωματικοί και στρατιώτες που μας συνόδευαν, καβαλίκευαν κάθε φορά  αιχμαλώτους και τους περνάγανε απέναντι. Ένα πρωί με φώναξε ένας Τούρκος αξιωματικός και με καβάλησε. Τότε είπα μέσα μου, «κακό μουλάρι» διάλεξες;  Μόλις προχωρήσαμε στο ποτάμι, είπα στους άλλους, θα πέσω στο νερό μαζί του και ας με σκοτώσει, θα λυτρωθώ από τις κακουχίες της αιχμαλωσίας. Τέτοια ζωή δεν την θέλω. Πράγματι όταν ήμαστε στη μέση του ποταμού παραπάτησα, πέσαμε μαζί στο νερό και γίναμε ολόγροι (μούσκεμα). Σηκώθηκε αγριεμένος ο αξιωματικός, όπλισε το τουφέκι του και με σημάδεψε να με σκοτώσει. Τότε του είπα:
       -Αμάν, αφέντη, πληγή έχω στο πόδι και του έδειχνα την πατούσα μου. Κατέβασε το όπλο, με κοίταξε περίεργα, ίσως με λυπήθηκε ποιος ξέρει και με άφησε. Μάλλον συμφώνησε με τη γνώμη μου, ότι δηλαδή διάλεξε κακό μουλάρι». Ο Γρηγόρης συνεχίζει τη γλαφυρή και αναλυτική αφήγησή του παρά το πέρασμα των χρόνων.
        «Οι μέρες δεν περνούσαν εύκολα με όλα αυτά που τραβούσαμε, δουλειά, ελάχιστο φαγητό, ξύλο, στερήσεις, κακουχίες, η νοσταλγία των δικών μας, η επιθυμία της επιστροφής στην Πατρίδα, όλα αυτά μας είχαν απογοητεύσει και δεν λογαριάζαμε καθόλου τη ζωή μας. Ένα βράδυ ονειρεύτηκα τον Αι Γιώργη καβαλάρη πάνω σε ένα  κάτασπρο άλογο και μου είπε, ότι θα μας αφήσουν ελεύθερους το μεσημέρι της επόμενης μέρας. Ξύπνησα ενθουσιασμένος και έταξα του Αγίου πέντε οκάδες λιβάνι, να το κάψω όλο μαζί στον περίβολο της εκκλησίας του Αϊ Γιώργη στη Μονή Δισκουρίου στο Μυλοπόταμο.
        Το πρωί  είπα το όνειρο στους άλλους, οι οποίοι άρχισαν να με κοροϊδεύουν, λέγοντάς μου, ότι δεν γίνονται αυτά τα πράγματα Γρηγόρη!
        Πήραμε το δρόμο, φθάσαμε στον τόπο εργασίας και αρχίσαμε τη δουλειά.  Κάθε λίγο μου έλεγε ο συγγενής μου Γιώργης Σαλούστρος ή Φιλιογιώργης.
       -Γρηγόρη που είναι ο Αι Γιώργης; Δε βγαίνει το όνειρό σου !
       -Εγώ του έλεγα, μη βιάζεσαι θα βγει!
        Λίγο πριν το μεσημέρι είδαμε να έρχεται προς το μέρος μας, ένας έφιππος καλπάζοντας  σε ένα άσπρο άλογο. Πήγε στον Τούρκο αξιωματικό και από τις κινήσεις των χεριών του καταλάβαμε, ότι τον παρατηρούσε σε έντονο ύφος. Τον χαιρέτησε στρατιωτικά ο Τούρκος αξιωματικός και έφυγε πίσω τρέχοντας με το άλογο. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να ήταν Τούρκος αξιωματικός  με πολιτικά ή ο έλληνας πρόξενος από την Προύσα. Σε λίγο η σάλπιγγα σήμανε συγκέντρωση, μπήκαμε όλοι στη γραμμή όπως πάντα και αναχωρήσαμε για το στρατόπεδο. Οι φίλοι μου και όσοι άκουσαν το όνειρό μου, λέγανε:
       -Γρηγόρη, το όνειρό σου πάει να γίνει πραγματικότητα!
        Όταν  φθάσαμε στο στρατόπεδο μας ανακοίνωσαν, ότι ήρθε διαταγή να μας απολύσουν, αλλά όχι αμέσως. Μας οδήγησαν στα λουτρά κάναμε μπάνιο, μας απολύμαναν για τις ψείρες και μας έδωσαν καινούρια ρούχα και άρβυλα. Έκτοτε δεν εργαζόμαστε, το φαγητό βελτιώθηκε σημαντικά και η συμπεριφορά τους στο εξής ήταν καλή απέναντί μας. Θα πέρασαν περίπου δεκαπέντε με είκοσι μέρες, είχαμε  κάπως παχύνει και μας άφησαν ελεύθερους. Μας παρέλαβε η Ελληνική Πρεσβεία με τον Ερυθρό Σταυρό και μας μετέφεραν στην Αθήνα με πλοίο».
        Ο Γρηγόρης Σαλούστρος χαριτολογώντας αναφέρει: «Λένε ότι ο Άγιος περιμένει το τάμα σαράντα χρόνια, εγώ το έκανα έστω και καθυστερημένα το 1970. Στον περίβολο της εκκλησίας του Αι Γιώργη στη μονή Δισκουρίου, άναψα πέντε οκάδες λιβάνι και μύρισε η γύρω περιοχή. Ο ηγούμενος Καλλίνικος μου είπε, να μην το κάψω όλο, αλλά να δώσω ένα μέρος για τις ανάγκες της μονής. Του είπα ότι, έταξα στον άγιο πέντε οκάδες, αλλά κρατώ άλλες πέντε οκάδες για το μοναστήρι. Ο ηγούμενος έκανε ειδική λειτουργία στην οποία παρευρέθηκαν αρκετοί Ανωγειανοί και ακολούθησε τραπέζι».
        Τα όσα μου διηγήθηκε ο Γρηγόρης Σαλούστρος  επιβεβαιώνονται και από τους συντρόφους του Γιώργη Ιωάννου Σαλούστρο ή Φιλιογιώργη κάτοικο Ανωγείων, τον Μανώλη Ιωάννη Καλεμάκη (αδερφό της πεθεράς μου) ή Λιανομανώλη από τον Κάτω Ζαρό και τον Γιώργη Δυσσεάκη από τα Μετόχια της Γέργερης, ο οποίος μου ανέφερε ότι μετά το περιστατικό στο ποτάμι οι τούρκοι χειροδίκησαν βάναυσα στο Γρηγόρη, αλλά δεν τον σκότωσαν.
        Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί ότι όσοι Ανωγειανοί υπηρέτησαν στο 5/42 σύνταγμα του Πλαστήρα, αισθάνονταν υπερήφανοι που ήταν υπό τις διαταγές ενός τόσου μεγάλου ηγέτη και τούτο το έδειχναν σε κάθε συζήτηση που γίνονταν για  τη Μικρά Ασία. 5
        Η αδιάλειπτη συμμετοχή των Ανωγειανών πολεμιστών στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913, στον Α΄ παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική εκστρατεία μας γεμίζει με εθνική υπερηφάνεια. Το γεγονός ότι 78 Ανωγειανοί έπεσαν υπέρ της Πατρίδας στα πεδία των παραπάνω μαχών εκφράζει την αυτοθυσία του λαού, την ανιδιοτέλεια του και τους εντάσσει στο Πάνθεον των ηρώων. Τα ονόματά τους είναι καταγεγραμμένα όχι μόνο στο Ηρώο των Ανωγείων, αλλά και στη μνήμη μας αποτελώντας αξεπέραστα πρότυπα αρετής για τις σύγχρονες γενιές.
Παραθέτω παρακάτω κατάλογο των Ανωγειανών που πολέμησαν στη μικρασιατική εκστρατεία. 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
    1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΡΑΤΟΥ – ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ 1919-1922.
    2. ΒΙΒΛΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ  Τόμος Δ΄ ΤΑΣΟΥ ΜΙΧΑΛΑΚΕΑ.
    3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Τόμος 12ος Εκδόσεις ΔΟΜΗ σελίδες 146-240. Γιώργος Μαργαρίτης Καθηγητής.
    4. ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ Γ΄ Ενιαίου Λυκείου  (τεύχος Β΄)  Β. Σκουλάτου - Ν. Δημακοπούλου-Σ. Κόντη.
    5. Προσωπικές μαρτυρίες συμμετασχόντων Ανωγειανών στρατιωτών στη μικρασιατική εκστρατεία προς τον Μανόλη Μιχ .Δακανάλη.
6.   ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ  Εκδόσεις εφημερίδα ΝΕΑ 2011. Α΄ και
      Β΄ τόμοι.        
7.  Ελευθεροτυπία ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Η γενοκτονία των Ποντίων τεύχος 134 ,
      Τεύχος 134 σελ. 3-14. 
                         Ανώγεια  12 Αυγούστου 2015.   

                                     K Α Τ Α Λ Ο Γ Ο Σ
              ΑΝΩΓΕΙΑΝΏΝ ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ ΤΗΣ
                       ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ 1920-1922                  

                   ΠΟΥ ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΣΩΟΙ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ

ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ  Δήμητρης ή Φασαλοδημητράκης.  Ο οποίος έλεγε: «Δεν είχαμε τίποτα να σκεπαστούμε τη νύκτα και για ν΄  αποφύγουμε το πολύ  κρύο, έσκαβα στην κοπριά έμπαινα μέσα και σκεπαζόμουνα με αυτή για να ζεσταθώ. Έτσι  γλίτωσα». 5

ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ  Μανώλης ή Δασκαλομανώλης, πιάστηκε αιχμάλωτος.

ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ  Κωστής του Νικολάου ή Παπαδοκωστής, Ανθυπασπιστής.

ΒΟΥΙΔΑΣΚΗΣ     Μιχάλης του Μάρκου ή Βουιδασκομιχάλης.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ Δημήτρης ή Κουτρικοδημητράκης, υπηρετούσε στο απόσπασμα του  Πλαστήρα.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ Βασίλης του Νικολάου ή Λοντροβασίλης.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ Βασίλης του Αντωνίου ή Αντωναράς.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ Γιώργης του Ιωάννη ή Γκράς

ΒΡΕΝΤΖΟΣ Σταύρος του Εμμανουήλ ή Βρεντζοσταύρος.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ  Σπυρίδος του Εμμανουήλ ή Βρεντζοσπυρίδος.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ   Γιάννης του Εμμανουήλ ή Βρεντζογιάννης.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ  Γιάννης του Ζαχαρία ή Καφατσής.

ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ Χαράλαμπος του Εμμανουήλ ή Αντριγιάννης. Υπηρέτησε ως  χω- ροφύλακας στην Προύσα, όπου παντρεύτηκε την ομογενή  μας Περσεφόνη, η οποία ήταν υπόδειγμα συζύγου και ανέθρεψε  πέντε παιδιά. 5

ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ  Γιώργης του Εμμαν ή Αντριγάννης.

ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ Στυλιανός του Δημητρίου ή Γιαπεσάκης.                            

ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ Στρατής του Δημητρίου.

ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ Μανώλης του Ιωάννη (Πλακιώτισσα). 

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ  Βασίλης του Εμμανουήλ ή Γαρτζόλης. Υπηρέτησε στο 27  Σύνταγμα της Μεραρχίας στη Σμύρνη που ήταν όλοι Κρητικοί. Πήγαν αργότερα σε αποστολή στον Έβρο. Στη συνέχεια επέστρεψαν στη Μικρά Ασία, όπου κατέλαβαν την Προύσα και  επανήλθαν στη Σμύρνη.  Τραυματίστηκε στο Εσκί Σεχίρ και νοσηλεύτηκε στη Σμύρνη. Ύστερα υπηρέτησε στην 1η Μεραρχία μέχρι την καταστροφή.

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ  Γιώργης του Εμμανουήλ ή Νταλούκος.

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ  Γιάννης του Σήφη ή Σηφογιάννης.

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ  Βασίλης του Μάρκου ή Κοκκινοβασίλης.

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ  Βασίλης του Γεωργίου ή Μπραγκάρος.

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ  Ζαχαρίας ή Μπενάς.

KΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ. Δημήτρης ή Τσουροδημήτρης. 

ΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ  Μιχάλης ή Κούντης, οικονομολόγος.

ΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ  Μανώλης του Βασιλείου ή Ψευτοδήμαρχος.

ΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ  Γεώργιος του Βασιλείου Λοχίας.

ΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Μιχάλης του Ιωάννη ή Χρονομιχάλης.

ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ.   Νικολής ή Καλομοιρονικόλας. Τραυματίστηκε και συνελήφθηκε

αιχμάλωτος.

ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ Γιάννης του Γεωργίου ή Ντουλγκέρης. 

ΚΟΥΝΑΛΗΣ  Μιχάλης ή Κουναλομιχάλης.

ΚΛΙΝΗΣ Κώστας ή Κλινόκωστας.

ΚΛΙΝΗΣ Σπυρίδος ή Κλινοσπυρίδος, υπηρετούσε στο απόσπασμα του Πλαστήρα.                                                                           

ΚΩΝΙΟΣ Μανώλης  ή Κωνιδομανόλης.

ΚΑΨΑΛΗΣ   Σταύρος ή Καψαλοσταύρος.

ΚΑΨΑΛΗΣ   Μανώλης ή Καψαλομανώλης.

ΚΑΨΑΛΗΣ   Γιάννης του Μιχαήλ. 

ΜΑΝΟΥΡΑΣ Μιχάλης του Εμμανουήλ ή Μανιατομιχάλης. Υπηρέτησε στη Με- ραρχία Κρητών στη Σμύρνη.

ΜΑΝΟΥΡΑΣ  Κωστής του Ιωάννη ή Ζουρίδης.

ΜΑΝΟΥΡΑΣ Γιώργης ή Σμαίλης.

ΜΑΝΟΥΡΑΣ Γιώργης του Μιχαήλ ή Μιχαλογιώργης, υπηρέτησε στο απόσπασμα                        του Πλαστήρα. 

ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Μανώλης ή Μπεομανώλης, υπηρετούσε στο απόσπασμα του Πλαστήρα. Όταν τον ρωτούσαν αν πιάστηκε αιχμάλωτος έλεγε:  «Εγώ βρε ήμουνα με τον Πλαστήρα». 5

ΜΠΡΙΝΤΑΛΟΣ    Γιάννης του Γεωργίου. Δραπέτευσε μαζί με τον Μερτζανοζα-  χαράκη συνελήφθηκε από τους Τούρκους, αλλά δεν τον  εκτέλεσαν.

ΝΤΑΓΙΑΝΤΑΣ     Αριστείδης ή Λαμπριναριστείδης.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ  Μιχάλης του Μιλτιάδη ή Χριστομιχάλης Λοχίας. Το 1943 έγινε

Καπετάνιος της Ανταρτικής Ομάδας Ανωγείων.  Υπηρετούσε στο απόσπασμα του Πλαστήρα.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ  Μανόλης ή Στρατομανόλης Λοχίας. Υπηρετούσε  στο απόσπασμα του Πλαστήρα. Τον είχε υπεύθυνο του ποιμνίου που οδηγούσαν στην οπισθοχώρηση αποτελούμενο από  αιγοπρόβατα και βόδια και από το οποίο σιτίζονταν οι στρατιώτες και οι ομογενείς που προστάτευαν.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ Γιώργης του Αντωνίου ή Ψαρογιώργης.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ Βασίλης ή Στρατοβασίλης.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ  Γιάννης ή Κουκουβογιάννης.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ Γιώργης του Νικολάου ή Ζωνός συνελήφθηκε αιχμάλωτος. Στα   Καφενεία όταν συζητούσα για τη Μικρά Ασία έλεγε: « Εμένα με ζέψανε πολλές φορές με το κάρο και μετέφερνα διάφορα πράγματα». 

ΠΑΠΑΔΙΟΣ Ευάγγελος ή Τζιοβαγγέλης, υπηρετούσε στο απόσπασμα Πλαστήρα.

ΠΑΣΠΑΡΑΚΗΣ Γιάννης ή Στειρουλογιάννης, αιχμάλωτος.

ΠΑΣΠΑΡΑΚΗΣ  Μανώλης του Κωνσταντίνου.

ΠΑΣΠΑΡΑΚΗΣ  Μύρος ή Αλμπατομύρος.                   

ΠΑΣΠΑΡΑΚΗΣ Μανώλης αξιωματικός, μετέπειτα Ταξίαρχος.

ΠΕΤΡΟΚΟΠΟΣ Κωστής του Νικολάου.

ΡΟΥΛΙΟΣ Νικολής του Γεωργίου.

ΡΟΥΛΙΟΣ  Αντώνης ή Κουβεντατώνης.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Γιώργης ή Σωπατάκης, υπηρετούσε στο απόσπασμα του Πλατήρα.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Γιώργης του Αθανασίου Ανθυπολοχαγός, μετέπειτα δικηγόρος.

Εκτελέστηκε έξω από το Ηράκλειο μαζί με 12 πατριώτες στις3 Ιουνίου 1942. «Η ζωή χωρίς ελευθερία είναι μηδέν….. Κάτω οι τύραννοι». Τέτοια φώναξαν οι μελλοθάνατοι ήρωες, πριν ο γερμανός αξιωματικός διατάξει πυρ.                                                                

ΣΚΟΥΛΑΣ Μύρος του Βασιλείου ή Τζαβελάκης.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Γιάννης του Γεωργίου ή Μιχαλογιαννάκος, ποιητής.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Γιώργης του Βασιλείου ή Τζαβελάκης.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Μανώλης του Χαραλάμπη ή Μάνωλας.

ΣΚΟΥΛΑΣ Μανώλης του Κανάκη ή Σωπατάκης.

ΣΚΟΥΛΑΣ Μανώλης ή Μπουτσαράς.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Στρατής του Αντωνίου ή Γιουργουλένιος.

ΣΚΟΥΛΑΣ Γιώργης του Ανδρέα ή Πιτοπούλιος.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Αντώνης ή Παπαδαντώνης.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Γιώργης ή Ρωμανός, κατοίκησε μετά στις Στέρνες Μονοφατσίου.

ΣΚΟΥΛΑΣ  Γιώργης του Αντωνίου ή Γιουργουλένιος.                                  

ΣΜΠΩΚΟΣ  Γιώργης του Ιωάννη ή Σμπωκογιώργης, ήταν στο απόσπασμα του Πλαστήρα.                         

ΣΜΠΩΚΟΣ  Χριστόδουλος του Ιωάννη.

ΣΜΠΩΚΟΣ  Γιώργης του Εμμανουήλ  ή Ατζαρογιώργης. 

ΣΠΑΧΗΣ Οδυσσέας του Κωνσταντίνου.

ΣΟΥΛΤΑΤΟΣ  Γιάννης ή Βρούβας.

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Γρηγόρης του Γεωργίου, αιχμάλωτος.

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Γιώργης του Ιωάννη ή Φιλιογιώργης, αιχμάλωτος.

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Μανώλης του Ιωάννη ή Φιλιομανόλης

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Μάρκος του Ιωάννη ετών 17  ή Φιλιομάρκος.

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Μανώλης του Ηρακλή ή Κανακομανόλης.              

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Ιωάννης του Σταύρου ή Πεζούλα.

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ  Εμμανουήλ του Σταύρου ή Τρουλομανώλης.

ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ Μανώλης του Ζαχαρία ή Μερτζανοζαχαράκης. Πιάστηκε αιχμάλωτος και κλείστηκε με πολλούς στο κάστρο του Αφιόν  Καραχισάρ. Δραπέτευσε με άλλους 10 και μετά από 92 μέρες κακουχιών, πείνας και μεγάλων κινδύνων  που πέρασε, έφθασε μόνος του στο Γαλλικό-Αγγλικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη. Δεν πίστευαν στα μάτια τους οι Γάλλοι και μετά από  κάμποσες μέρες τον έστειλαν στην Αθήνα.                                

ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ  Γιώργης ή Τσάκαλος. Συνελήφθη αιχμάλωτος, Ήταν ο μόνος που

γνώριζε ότι δραπέτευσε ο Μερτζανοζαχαράκης, γιατί κρατούνταν μαζί στη φυλακή.                                    

ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ  Μανώλης του Ιωάννη ή Σοροκάκης.

ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ  Βασίλης του Δημητρίου.

ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ  Βασίλης του Δημητρίου ή Βασίλακας

ΣΤΑΥΡΑΚΑΗΣ του Γεωργίου ή Κατσιφάρης.

ΤΡΟΥΛΗΣ Γιώργης του Ζαχαρία ή Τρουλογιώργης.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ Βασίλης του Γρηγορίου ή Γρηγοροβασίλης.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ  Χαράλαμπος του Εμμανουήλ, πιάστηκε αιχμάλωτος.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ  Γιάννης του Γεωργίου ή Νταμπακογιάννης.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ Κώστας του Εμμανουήλ.ή Φασουλόκωστας.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ  Γιάννης του Εμμανουήλ. Παντρεύτηκε από τη Σμύρνη ομογενή  και   πήρε το παρατσούκλι Σμυρνιός.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ  Βαγγέλης  του Εμμανουήλ.

ΦΑΣΟΥΛΑΣ Βασίλης του Γρηγορίου ή Γρηγοροβασίλης

ΦΑΣΟΥΛΑΣ  Μανώλης του Γωργίου ή Φουντάς.

ΦΡΥΣΑΛΗΣ  Αριστείδης ή Μαρδόνιος. Τραυματίστηκε.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ Ευριπίδης του Εμμανουήλ Λοχίας. Υπηρετούσε στη φρουρά του Πλαστήρα. Στην παρέλαση που έγινε στην Αθήνα μετά την επικράτηση του κινήματος Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά 14/17 Σεπτεμβρίου 1922 ήταν σημαιοφόρος. Σχετικό βίντεο έχει παρουσιάσει η ΕΡΤ.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ Μανώλης του Στυλιανού ή Στελομανώλης, πιάστηκε αιχμάλωτος.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ Στυλιανός του Εμμανουήλ ή Παλιάτσος.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ Αριστείδης του Εμμανουήλ .

ΧΑΙΡΕΤΗΣ Ελευθέριος του Ιωάννη ή Κατσούφης.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ  Χαράλαμπος του Εμμανουήλ ή Χαιρετοχαραλάμπης.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ  Βασίλης του Εμμανουήλ ή Αρκούδος, τραυματίστηκε.

ΧΑΧΛΙΟΥΤΗΣ Γιώργης του Κωνσταντίνου.

ΧΑΧΛΙΟΥΤΗΣ  Αλέξανδρος του Κωνσταντίνου.

ΧΑΧΛΙΟΎΤΗΣ Κωστής ή Καζάνης.

ΧΑΧΛΙΟΥΤΗΣ  Μανώλης ή Καζάνης.

XAΡΩΝΙΤΗΣ Γιώργης του Εμμανουήλ (Σίσαρχα).

                         

Ανώγεια  11 Αυγούστου 2015

 

ΜΑΝΟΛΗΣ ΜΙΧ.ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ

                                                ΠΡΩΗΝ  ΑΓΡΟΝΟΜΟΣ

 

                                    

                                                

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                 

  


  


                                                                                                                                              



Ανώγεια