Ψηλορείτης

Παρασκευή 17 Φεβρουαρίου 2012

Η Σπιναλόγκα

ή Καλυδών

Του Μανόλη Δακανάλη Πρώην Αγρονόμου

«Σήμερα το νησί της Σπιναλόγκας έχει ανοίξει τις πύλες του σε όλο τον κόσμο, μαγνητίζει τους πάντες η ιστορία και η αρχιτεκτονική του φρουρίου.»

Βρεθήκαμε στην Ελούντα στις 12 Οκτωβρίου 2004 μια μικρή παρέα από τις Μοίρες με προορισμό το πανέμορφο νησί - φρούριο της Σπιναλόγκας. Η ημέρα ήταν ηλιόλουστη φθινοπωρινή με κανονικές θερμοκρασίες και γαλήνια θάλασσα.

Η Ελούντα είναι ένα χωριό με τεράστια τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία σαράντα χρόνια. Έχουν ανεγερθεί πολλά ξενοδοχεία σε μεγάλη έκταση από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι το χωριό Πλάκα, καθώς επίσης τουριστικά καταστήματα, ταβέρνες και άλλες υποδομές, που προσελκύουν τουρίστες από όλο τον κόσμο.

Tο μικρό καίκι «Μαργαρίτα» μαζί με τουρίστες μας αποβίβασε στο φημισμένο νησάκι της Σπιναλόγκας ή Καλυδών όπως είναι η αρχαία ονομασία της. Από τους Ενετούς ονομάστηκε σπίνα-λούνγκα ( μακρύ αγκάθι) και κατά παράφραση Σπιναλόγκα.

Οι Βενετοί οικοδόμησαν πάνω στο βράχο του νησιού το 1579 ένα από τα σπουδαιότερα και καλύτερα φρούρια της Κρήτης. Η οχύρωση αποτελείται από δύο ζώνες, η πρώτη ακολουθεί το περίγραμμα των ακτών και η δεύτερη είναι θεμελιωμένη πάνω στους βράχους της κορυφογραμμής. Σε στρατηγικά σημεία της οχύρωσης νότια και βόρεια βρίσκονται δύο ημισέληνοι που αποτελούν σπουδαία έργα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής. Το 1630 διέθετε 35 κανόνια και θεωρούνταν απόρθητο.

Για μισό περίπου αιώνα μετά την κατάκτηση της Κρήτης το 1669 από τους Τούρκους, η Σπιναλόγκα παραμένει στα χέρια των Βενετών μαζί με το φρούριο της Γραμπούσας και αποτελούσε το καταφύγιο των διωκόμενων χριστιανών. Τότε κτίστηκαν πάνω στο νησί οι εκκλησίες του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Γεωργίου.

Το 1715 μετά από πολιορκία το νησί παραδίδεται στους Τούρκους και αιχμαλωτίζονται 473 πολεμιστές και γυναικόπαιδα. Έκτοτε η Σπιναλόγκα εξελίσσεται σε αμιγές οθωμανικό οικιστικό κέντρο και το έτος 1881 κατοικούσαν περίπου 227 άτομα. Μέχρι σήμερα σώζονται αρκετά κτίρια της περιόδου αυτής με διώροφες κατοικίες και εμπορικά καταστήματα που έχουν μεγάλες πόρτες με τζαμαρίες.

Επί Κρητικής Πολιτείας το 1903 εγκατέλειψαν το νησί οι τελευταίοι Τούρκοι. Ιδρύεται Λεπροκομείο τόπος συγκέντρωσης και διαμονής των λεπρών της Κρήτης, που λειτουργούσε μέχρι το 1957. Το Λεπροκομείο διέθετε διευθυντή γιατρό, νοσηλευτικό προσωπικό, επιστάτη, καθαρίστριες, οικονομική υπηρεσία και ιερέα.

Οι άρρωστοι κατοίκησαν στα κτίρια του Τούρκικου οικισμού και σε σύγχρονα κτίρια που κτίστηκαν τότε. Είχε δημιουργηθεί μια κοινωνία απομονωμένη στο νησί με πρόεδρο, οικογένειες, καφενεία, παντοπωλεία, φούρνους και έκαναν διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις . Οι άρρωστοι παντρεύονταν μεταξύ τους και δημιουργούσαν οικογένειες. Τα εφόδια τα μετέφεραν με καΐκια κυρίως από το χωριό Πλάκα και την Ελούντα. ΄Οποιος στην Κρήτη ακούσει τη λέξη « Σπιναλόγκα», αμέσως θα πει εκεί ζούσαν οι λεπροί. ΄Ολο και κάποια ιστορία θυμούνται οι μεγάλοι Κρητικοί, που ανατριχιάζει στη θύμηση εκείνων των χρόνων, πάνω στο δράμα των « ζωντανών νεκρών» για μισό αιώνα.

Ο προμαχώνας Donalto έγινε νεκροταφείο των λεπρών, το δε οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε νοσοκομείο. Η διάνοιξη του περιμετρικού δρόμου της νησίδας είχε ως επακόλουθο να προξενήσουν ζημιές στα τείχη και σε πολλά άλλα σημεία του μνημείου.

Στο φρούριο εισήλθαμε από την νότια πηλίδα, συναντήσαμε τον τούρκικο μαχαλά, την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, μια μεγάλη πέτρινη δεξαμενή και φθάσαμε στη δυτική εντυπωσιακή κεντρική πύλη του φρουρίου. Ακολουθήσαμε τον περιμετρικό δρόμο, συναντήσαμε τη βόρεια οχυρωματική ημισέληνο, το νεκροταφείο με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και πιο ψηλά τη νότια οχυρωματική ημισέληνο. Σκαρφαλώσαμε στην κορφή του νησιού από την οποία η θέα ήταν καταπληκτική προς τον κόλπο του Μεραμπέλου και τη γύρο περιοχή. Στις πλαγιές του νησιού υπάρχουν μισοξεραμένες αμυγδαλιές και μερικές συστάδες από πεύκα.

Η λέπρα ή νόσος του Χάνσεν είναι χρόνια λοιμώδης ασθένεια η οποία κατατρώγει σιγά - σιγά σαν σαράκι τις σάρκες του πάσχοντα. Αποτέλεσμα να πέφτουν τα άκρα των χεριών, ποδιών, η μύτη, τα αυτιά, τα μαλλιά, ακολουθούσε τύφλωση, τέλος ο αργός και επώδυνος θάνατος. Το αντίκρισμα αρρώστου σε προχωρημένο στάδιο ήταν φρικτό, ο τρόπος που μεταδίδεται η νόσος δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί, σύγουρα όμως η συχνή συναναστροφή με λεπρούς αυξάνει τις πιθανότητες μετάδοσης.
Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία έχουμε δει στο δρόμο άρρωστα άτομα με λέπρα, κυρίως μετά το 1957 που έφυγαν από τη Σπιναλόγκα. Η φιγούρα τους μας έχει μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη μέχρι σήμερα, η οποία δεν πρόκειται να φύγει ποτέ. Σήμερα η νόσος θεραπεύεται και οι πάσχοντας δεν φθάνουν σε προχωρημένα στάδια.

Ας αναλογιστούμε πόσες σκηνές φρίκης, τρόμου, πόνου, δακρύων, θλίψης, αγανάκτησης και απογοήτευσης, εκτυλίχθηκαν πάνω σ’ αυτό το νησί από τους πάσχοντας. Είχαν την κοινωνική απόρριψη από τους φίλους, τους χωριανούς, πολλές φορές και από την ίδια την οικογένεια. Ήταν απομονωμένοι στα μεσκηναριά όπως τα έλεγαν τότε, μέχρι να επέλθει ο ποθητός και λυτρωτικός θάνατος για τον πάσχοντα.Έτσι η Σπιναλόγκα έγινε συνώνυμο του κοινωνικού αποκλεισμού.

Σήμερα το νησί της Σπιναλόγκας έχει ανοίξει τις πύλες του σε όλο τον κόσμο, μαγνητίζει τους πάντες η ιστορία και η αρχιτεκτονική του φρουρίου. Χιλιάδες τουρίστες κατακλύζουν το νησί κάθε χρόνο από όλο τον κόσμο με τη μεγάλη φωτογένεια και ιστορία.
Φύγαμε όλοι από το νησί ενθουσιασμένοι από την ομορφιά και την ιστορία του με περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες.

Με τον Ορειβατικό Σύλλογο Μοιρών έχουμε επισκεφθεί πολλές φορές το νησί.-

Μοίρες 17 Φ/βρίου 2012

Πηγές: Ιστορία της Κρήτης, Θεοχάρη Δετοράκη.

Γεωγραφικό Λεξικό Ελλάδας τόμος 2^ος σελ.157. Μιχ. Σταματελάτου.
Περιοδοκό Κρητικό Πανόραμα τεύχος 11.