Ψηλορείτης: ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ

Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου 2012

ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ

Αφιέρωμα στο Νίκο Ξυλούρη

1936 — 1980

Του Δακανάλη Μανόλη

πρώην Αγρονόμου

«Ο Κώστας Καζάκος θα πει για το Νίκο.

Η Τζένη τον έλεγε αρχάγγελο και του έμεινε».

O Ψαρονίκος πέθανε το Φεβρουάριο του 1980, πως όμως μπορείς να συνειδητοποιήσεις αυτή την σκληρή αλήθεια, όταν συνεχίζει να ζει ολοζώντανος ανάμεσα μας. Αυτός ο αγνός, ο γνήσιος εκφραστής της απλότητας, ο διαμαντένιος άγγελος γλύκαινε με τη φωνή του, τον πόνο του λαού μας στις δύσκολες ώρες. Αυτός τραγούδησε την ελπίδα του αύριο για να σμίξει τον κόσμο. Αυτός τραγούδησε στην περίοδο της αντίστασης κατά της χούντας το «πότε θα κάμει ξαστεριά» και όμως δεν ζει πια, δεν κυκλοφορεί ανάμεσα μας.

Ήταν 8 του Φλεβάρη του 1980 που ο χάροντας νίκησε ύπουλα τον αρχάγγελο της Κρήτης, πάνω στην πιο δημιουργική του ηλικία. Ήταν μια αποφράδα και μουντή μέρα. «΄Εβαλε ο Θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά...»

Είμαστε χωριανοί με το Νίκο με διαφορά ηλικίας, τον γνώρισα όμως από πολύ κοντά στο χωριό, τόσο στα καφενεία, όσο και στα γλέντια στις κοινωνικές εκδηλώσεις. ‘Ηταν ένας άνθρωπος του λαού με μεγάλη καλοσύνη ευπρέπεια και σέβονταν όλο τον κόσμο και τον σεβόντουσαν όλοι. ‘Ηταν ένας Ευπατρίδης Ανωγειανός, ένας γνήσιος ‘Ελληνας. Όσο αφορά τις καλλιτεχνικές του ικανότητες τον έχουν κρίνει μοναδικό οι αρμόδιοι της μουσικής και του πνεύματος.

Αυτά όμως που άφησε πίσω του, τόνε κρατήσανε ολοζώντανο ανάμεσα μας ίσαμε σήμερα και θα τον κρατήσουν και στο μέλλον.

«Δεν είναι ο Κόσμος ψεύτικος, γιατί εδώ θα μείνει, μονό ‘ναι ψεύτρα η ζωή που χάνεται και σβήνει».

Τον γέννησαν τ’ Ανώγεια στις 7 Ιουλίου 1936. Όταν οι φασίστες Γερμανοί έκαψαν τ’ Ανώγεια ήταν 8 χρονών, όπου μαζί με την οικογένεια του και όλους τους Ανωγειανούς (13-8-1944) πήρε το δρόμο της προσφυγιάς.

Στα δώδεκα του χρόνια ο πατέρας του Ψαρογιώργης πολεμιστής της Μικράς Ασίας (Δερβίσης) του αγοράζει την πρώτη λύρα. Γρήγορα έχει εξελιχθεί ένας περιζήτητος λυράρης και τον καλούν στις κοινωνικές εκδηλώσεις.

Στο Ηράκλειο

Στα 17 κατεβαίνει στο Ηράκλειο για να δουλέψει στο κέντρο «Κάστρο», εκεί τα πράγματα αρχικά ήταν δύσκολα όπως θα πει αργότερα ο ίδιος στις αφηγήσεις του.

Στα τέλη του 1958 πραγματοποιεί την πρώτη του ηχογράφηση για δίσκο. Είναι το τραγούδι «Κρητικοπούλα μου» (μια μαυροφόρα όταν περνά). Λίγους μήνες αργότερα απήγαγε από το Ηράκλειο την Ουρανία Μελαμπιανάκη, τον έρωτα της ζωής του την οποία παντρεύτηκε. Ήταν κόρη ευκατάστατης οικογένειας με καταγωγή από το Βενεράτο και απόκτησε 2 παιδιά το Γιώργο και τη Ρηνιώ. Ο ίδιος θα πει αργότερα, ότι τα πρώτα χρόνια υπήρχαν μεγάλες οικονομικές δυσκολίες.

Την επιτυχία του πρώτου τραγουδιού ακολουθούν αρκετές ηχογραφήσεις σε μικρούς δίσκους. Το 1966 συμμετέχει σ’ ένα φολκλορικό φεστιβάλ στο Σαν Ρέμο και παίρνει το πρώτο βραβείο. Το Φεβρουάριο του 1969 ηχογραφεί την «Ανυφαντού», που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία.

Στην Αθήνα

Τον Απρίλιο του 1969 ο Νίκος κάνει την πρώτη του εμφάνιση στην Αθήνα στο κέντρο «Κονάκι» όπου ο κόσμος τον αποθεώνει. Ένα βράδυ επισκέπτεται το κέντρο ο σκηνοθέτης και ποιητής Ερρίκος Θαλασσινός. Γνωρίζονται με το Νίκο και γίνονται αχώριστοι φίλοι. Ο Θαλασσινός μιλάει στο μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο με τον οποίο συνεργάζεται στο «Χρονικό» μια ενότητα τραγουδιών που θέτει σε νέα βάση τη σχέση της παράδοσης με το παρόν. Ακολουθεί ο δίσκος αναφορά στα «Ριζίτικα» της Κρήτης, για το δίσκο αυτό βραβεύεται από τη Γαλλική Ακαδημία Σαρλ Κρος. Το Μάιο του 1971 ξεκινούν κοινές εμφανίσεις στη Μπουάτ «Λήδρα» στην Πλάκα Αθηνών.

Μέσα στην καρδιά της δικτατορίας η φωνή του Νίκο λέει τα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης του Μαρκόπουλου «Πότε θα κάμει ξαστεριά», «Αγρίμια και αγριμάκια μου» και γίνεται σημαία και σύμβολο της αντίστασης. Ακολουθούν τα τραγούδια του Μαρκόπουλου η «Ιθαγένεια» και ο «Στρατής Θαλασσινός». Συνεργάζεται ακόμα με το Σταύρο Ξαρχάκο «Τροπικός της Παρθένου» και το Χρήστο Λεοντή «Καπνισμένο τσουκάλι».

Το Καλοκαίρι του 1973 ο Νίκος συνεργάζεται με τη Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο στο θέατρο «Αθηναίον» στην παράσταση «Το μεγαλύτερο τσίρκο» με αντικείμενο την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας και έχει τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή στην παράσταση. Σ’ αυτό το έργο ο Νίκος ξεσηκώνει τα πλήθη και πολλοί έχουνε να πούνε, ότι ήτανε ο προάγγελος του Πολυτεχνείου.

Τα μεταπολιτευτικά χρόνια τραγουδά ακόμα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, Σταύρου Ξαρχάκου, Λίνου Κόκοτου, Δημήτρη Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα του Γιώργου Σεφέρη από τον Ηλία Ανδριόπουλο.

Επανέρχεται σε παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης όπως ο «Αργαλειός», το «Φιλεντέμ», τον «Πραματευτή», «Μεσοπέλαγα αρμενίζω», αλλά και λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη». Δίνει συναυλίες σε όλη την Ελλάδα και τα πλήθη τον αποθεώνουν μέσα στα κατάμεστα στάδια.

Η αντίστροφη μέτρηση

Η ζωή όμως του επιφυλάσσει μια δυσάρεστη έκπληξη. Το καλοκαίρι του 1978 αισθάνθηκε τα πρώτα ενοχλήματα πονοκέφαλος και βήχας. Τον είχε χτυπήσει η επάρατη νόσος. Πήγε στο Μεμόριαλ της Αμερικής με τη βοήθεια της οικογένειας Δοξιάδη. Εκεί βρήκε τον Ξαρχάκο που του στάθηκε πολύ στις εγχειρήσεις που υποβλήθηκε και στις δύσκολες στιγμές που περνούσε. Παραθέτουμε αποσπάσματα από τις δηλώσεις επώνυμων συνθετών, μουσικών, τραγουδιστών και πνευματικών ανθρώπων μετά το θάνατο του.

Ο Κώστας Καζάκος θα πει για το Νίκο: «Η Τζένη τον έλεγε αρχάγγελο και του έμεινε...». Ο Γιάννης Ρίτσος, «‘Ενωνε την ιστορική Ελληνική παράδοση με τις σύγχρονες Παγκόσμιες αγωνίες..». Ο Μάνος Λοΐζος: «Η Λυρική φωνή με τα χρώματα της πλούσιας Κρητικής παράδοσης...». Ο Μάνος Κατράκης τον χαρακτηρίζει: «Το Κρι-Κρι της Κρήτης». Ο Γιάννης Μαρκόπουλος: «Ο Νίκος ήταν η φωνή, ήταν η Μεσόγειος, ήταν ο καημός αυτής της χώρας...». Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος: «Η φωνή του Ξυλούρη δεν ήταν μουσικό εργαλείο απλώς. Ήταν ένα πολιτισμικό ήθος και ένα υψηλόφρον ύφος...». Ο Χρήστος Λεοντής θα δηλώσει: «Ο Νίκος ήταν η προσωποποίηση της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας... Η φωνή που εξέπεμπε ελευθερία». Ο σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής δήλωσε: «Ο Νίκος Ξυλούρης με τα τραγούδια του παραμένει ολοζώντανος στη μνήμη μου και στην καρδιά μου». Ο Σταύρος Ξαρχάκος: «...Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν γνήσιος ωραίος, περήφανος κι αγνός, ήταν Έλληνας...». Η τραγουδίστρια Μαρίζα Κωχ δήλωσε: «...Ο Νίκος Ξυλούρης άφησε σε όλους όσους τον γνώρισαν τη μοναδικότητα της φωνής του, την αγνή αγωνιστικότητα που τον χαρακτήριζε και τη βαθιά μουσική γνώση από το χώρο της ασυγκέραστης μουσικής, όπως αυτή αναδύονταν μέσα από τους μοναδικούς αυτοσχεδιασμούς του στη λύρα...». Η σύζυγος του Ουρανία θα πει «΄Οσες φορές γίνεται λόγος για τον Νίκο Ξυλούρη, μιλάνε για τον λυράρη, τον τραγουδιστή, το συνθέτη. Εγώ θα μιλήσω για τον άνθρωπο Νίκο Ξυλούρη, που έζησα μαζί του 22 χρόνια. Ο Νίκος ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος, όπως και η οικογένεια του. ‘Ητανε ένας χαρισματικός άνθρωπος, καλός, με ευγενική ψυχή, έξυπνος, λιγόλογος. Ήξερε να σέβεται τους συνανθρώπους του, αλλά και να κάνει και τους άλλους να τον σεβαστούν. ‘Ηταν αξιοθαύμαστος πατέρας και σύζυγος..». Ο Ψαραντώνης ο δάσκαλος της Κρητικής μουσικής, αδελφός του θα πει: «Ο Νίκος Ξυλούρης θα επηρεάζει τον κόσμο για πάντα. Είναι ένα φαινόμενο που δεν πρόκειται να ξανασυμβεί στον κόσμο...». Ο λυράρης Βασίλης Σκουλάς δήλωσε: «Τα τραγούδια του μιλάνε ακόμα στην καρδιά του κόσμου και γι’ αυτό τα τραγουδάνε όλοι σήμερα». Ο λυράρης Χαράλαμπος Γαργανουράκης θα πει για το Νίκο: «..Και βεβαίως οι νεότερες γενιές που δεν τον είχαν γνωρίσει τότε και τον μαθαίνουν τώρα και τον αγαπούν, είναι κάτι το φυσιολογικό. Άλλωστε το άστρο του και η προσωπικότητα του λάμπουν ακόμη. . . ». Ο δάσκαλος της Κρητικής μουσικής Θανάσης Σκορδαλός: «Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν για μένα ένας εξαίρετος καλλιτέχνης και στο όργανο που έπαιζε, αλλά και στα τραγούδια του».

Ο θάνατος του σε ηλικία 44 χρονών συγκίνησε το πανελλήνιο και γίνεται από τα πρώτα θέματα ειδήσεων στα υπάρχοντα τότε κρατικά κανάλια ΕΡΤ και ΥΕΝΕΔ.

Ο Δήμαρχος Ανωγείων τότε, Γιώργης Κλάδος στον αποχαιρετισμό του Νίκο στο Α΄ νεκροταφείο Αθηνών, είπε μεταξύ άλλων «.. . Τώρα Νίκο που έφυγες από τη ζωή οι χωριανοί σου δίνουνε το όνομα σου στο υπαίθριο θέατρο μας...».

Μοίρες 29 Ιανουαρίου 2009

Έφημερίδα ΑΠΟΨΗ του νότου φύλλο 464 της 10 Φ/βριου 2009.

Αναρτήθηκε στις 6-2-2012 στο mires46.blogspot.com